Bistumsgründung
Kaiser Heinrich gründet 1007 das Bistum Bamberg
Quellen:
   Thietmar von Merseburg
   Protokoll der Frankfurter Reichssynode vom 1.11.1007
Vorbemerkungen:

Am 1. November des Jahres 1007 gelingt es König Heinrich II. (ab 1014 Kaiser), auf einer von ihm einberufenen Synode den 35 anwesenden Bischöfe die Zustimmung zu seinem lange gehegten Plan der Gründung eines Bistums Bamberg abzuringen. Die mitanwesende Königin Kunigunde verzichtete zu Gunsten des neuen Bistums auf ihre "Morgengabe" Bamberg, die ihre Versorgung als Witwe sichern sollte. Noch heute werden die Beweggründe des Königspaares kontrovers diskutiert. So sollte wegen der Kinderlosigkeit Gott als Erbe eingesetzt werden. Zu diesem religiösen Motiv kommen aber wohl auch politische Überlegungen zur Stärkung des Reichskirchentums. Außerdem konnte durch die fränkische Kolonisation des Obermaingebietes eine rasche Assimilation der hier siedelnden Slawen herbeigeführt werden. Auch ließ sich das nach der Entmachtung des Markgrafen Heinrich von Schweinfurt entstandene Machtvakuum leicht füllen.

Im Vorfeld der Synode hatte sich König Heinrich bereits die Einwilligung des Papstes Johannes XVIII. (1003-1009) gesichert. Bischof Heinrich I. von Würzburg  (996-1018) musste zu Gunsten des neuen Bistums auf große Gebiete verzichten; die zugesicherte Erzbischofswürde erhielt er nie, sondern sie ging 800 Jahre später bei der  Neuordnung der bayerischen Bistümer ausgerechnet an Bamberg. Der König entschädigte Bischof Heinrich jedoch materiell und sorgte so für Frieden.

Mindestens 35 Bischöfe versammelten sich zur Gründungssynode des Bistums Bamberg in Frankfurt. Die Karte zeigt die Herkunftsorte der Bischöfe und dokumentiert die überregionale Bedeutung, die der Gründung des Bistums Bamberg beigemessen wurde.

Bischof Thietmar von Merseburg (975-1018)   beschreibt in seinem 1012 begonnenen "Chronicon" die Vorgänge auf der Frankfurter Synode:

30. Pacificatis tunc partibus hiis generaliter concilium in Fronkenevordi a rege ponitur, et hoc ab omnibus Cisalpinis antistitibus visitatur.

Causam vero precedentem, lector, auribus accipe! Rex a puero quandam suimet civitatem, Bavanberg nomine, in orientali Francia sitam, unice dilectam pre caeteris excoluit et uxore ducta eandem ei in dotem dedit. Postquam autem ad regni curam divina miseratione promovetur, semper tacita mente ibidem episcopatum construere gestit. Sed quia, ut Flaccus testatur, dimidium facti, qui cepit, habet, novam ibi inchoat aecclesiam cum criptis duabus et perficit. Omnia autem, quae ad divinum pertinuit misterium, paulatim congregans, Heinricum Wirciburgiensem episcopum sibi multum familiarem, ut proposito animi suimet asspirare voluisset parrochiamque in pago, qui a Radinzca fluvio nomen sortitur, positam concederet sibi concambio vendicandam, sepe rogavit. Dilecti senioris iustas peticiones presul benigne suscipiens, ea racione consensit, ut pallium suae permittens aecclesiae Bavenbergiensem sibi subderet pastorem; hocque baculo suimet regi dato et quodam predio pro commutatione prefata tradito clam firmavit. Cum vero se archipresulatum nullatenus adipisci posse sentiret, promissa complere rennuens ad concilium vocatus supramemoratum venire noluit.

31. Consedentibus ibidem ordine archiepiscopis cum omnibus suimet suffraganeis rex humotenus prosternitur et a Willigiso antistite, in cuius diocesi sinodus habebatur, elevatus cunctis presentibus talia fatur: 'Ob recompensationem futuram Christum heredem elegi, quia in sobole acquirenda nulla spes remanet mihi, et, quod precipuum habui, me ipsum cum modo acquisitis seu adquirendis in sacrifitium Patri ingenito iam dudum secreto mentis optuli. Episcopatum in Bavanbergê cum licencia antistitis mei facere hactenus concupivi et hodie iustum hoc perficere volo desiderium. Ob hoc serenissimam vestrimet interpello pietatem, ne absencia eius, qui apud me voluit obtinere, quod mihi non licuit huic concedere, propositum voluntatis meae queat impedire, cum in baculo eius mutuae confirmacionis signo clarescat, hunc non propter Deum, sed ob dignitatis nullatenus adipiscendae dolorem fugisse. Moveat omnium corda presentium, quod per ambitionem suam sanctae matris aecclesiae augmentum anullare cum nuigerula legatione presumit. Ad haec firmiter constituenda contectalis meae presentis et unici fratris et coheredis mei larga benignitas asspirat, et sibi placita adimplecione hiis me eadem restituere uterque pro certo sciat. Si quando autem episcopus venire et promissa dignatur suscipere, paratum me ad omne, quod vobis bonum videtur, procul dubio inveniet.

32. Finitis talibus alloquiis, Beringerus, antistitis, Heinrici capellanus, surrexit, propter timorem regis seniorem suum huc non venisse et detrimentum aecclesiae sibi a Deo commissae in aliquo fieri numquam laudasse testatus, et obsecrat cunctos presentes per Christi amorem, ne talia fieri absente eo futurum sibi in exemplum paterentur. Privilegia eiusdem ibi alta voce recitantur. Inter haec quocies rex anxiam iudicum sententiam nutare prospexit, toties prostratus humiliatur. Tandem archiantistite Willigiso, quid de hiis faciendum foret, iudicio perscrutanti Tagino primus respondit, haec tunc secundum regis eloquium legaliter fieri posse. Cunctis presentibus eius sermonem tunc affirmantibus et subscribentibus, Everhardo tunc cancellario cura pastoralis a rege committitur, et hic a prefato archipresule eodem die consecratur. Post haec autem Heinricus antistes auxilio confratris Hiriberti regis gratiam et adimplecionem sibi placitam acquisivit.

Quelle:

HOLTZMANN, R. (Hrsg.): Monumenta Germaniae historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Band IX: Thietmari Merseburgensis episcopi chronicum (Die Chronik des Bischofs Thietmar von Merseburg und ihre Korveier Überarbeitung). Berlin: Weidmann, 1935; S. 310 u. 312 bzw. 311 u. 313. (Codex 1, Lib. VI, fol. 111-112')

---------------------------------------------------------------------------------------------------


Das einzige erhaltene Originalprotokoll   einer Reichssynode des 11. Jahrhunderts stammt von der Frankfurter Synode. Es enthält am Schluss die Namen und Unterschriftsformeln der anwesenden Bischöfe, die ihre Zustimmung mit einem Kreuz bestätigten:

Anno dominicae incarnationis MVII, indictione V, kal. nov., regnante piissimo ac serenissimo Heinrico secundo, anno regni sui VI, pro statu et augmento sanctae matris aecclesiae in loco Frankonofurt dicto magna synodus habita est et celebrata. Nam idem rex Heinricus magnus et pacificus, ut in deum erat credulus et in homines pius, dum alta mentis deliberatione sepenumero cogitaret, in quo deum sibi maxime placaret, summa inspirante divinitate cogitando disposuit, ut deum sibi heredem eligeret et conscriberet et episcopatum in honorem sancti Petri principis apostolorum in quodam suae paternae hereditatis loco Babenberc dicto ex omnibus suis rebus hereditariis construeret, ut et paganismus Sclauorum destrueretur et christiani nominis memoria perpetualiter inibi celebris haberetur. Sed dum parroechiam ad eundem locum respicientem non haberet et sanctum pentecosten in eodem sui regni anno VI. Mogontiae celebraret, quandam partem Vuirciburgensis dioceseos, comitatum videlicet Ratenzgouui dictum et quandam partem pagi Volcfelt dicti inter fluvios Vraha et Ratenza sitam, ab Heinrico Vuirciburgensi episcopo firma ac legali commutatione acquisivit, tradens econtra Vuirciburgensi aecclesiae CL mansos in vico Meinungun dicto et in adproxime iacentibus locis, hoc consentientibus et perspicientibus venerabilibus patribus, inprimis videlicet Vuirciburgensis aecclesiae episcopo Heinrico et Vuilligiso reverendo archiepiscopo Mogontino et Burchardo Vuormaciensi et Vualthero Spirensi et Vuerinhariio Strazburgensi et Adalberone Basilensi et Lanberto Constantiacensi et Odalrico Curiensi et Liudolfo archiepiscopo Treuerensi et Theodorico Mettensi et Berahtoldo Tollensi et Heimone Virdunensi et Hereberto archiepiscopo Coloniensi et Notkero Leodicensi et Eraluuino Kameracensi et Daginino archiepiscopo Magideburgensi et Hildolfo Mantuano. Gloriosissimus vero rex Heinricus tunc voti compos effectus pari supra dictorum patrum consultu duos suis ex capellanis, Albericum videlicet et Ludouuikum, adiunctis Heinrici Vuirciburgensis episcopi literis, Romam usque direxit, quatinus hic bene incepta in melius proficerent auctoritate Romana. Romanus vero pontifex et universalis papa Iohannes precatorias predicti Heinrici episcopi literas inspiciens et piissimi regis Heinrici devotioni congaudens, habita in sancti Petri basilica sinodo, pro confirmando Babenbergensi episcopatu pruilegium fecit conscribi et apostolica auctoritate corroborari, universis Galliae et Germaniae episcopis rescribens, ut et ipsi pari communique auctoritate eundem episcopatum corroborarent et confirmarent. Quod videlicet privilegium venerabiles patres in supra dicto Frankonofurt habito generali concilio consistentes summa veneratione legendo suscipientes et apostolicê auctoritati obendientes devotis mentibus subscribendo unanimiter laudaverunt communiterque corroboraverunt.

† Willigisus sancte Mogontiensis aecclesiae archiepiscopus, qui eidem synodo vice Romanae aecclesiae presidebam, conlaudavi et subscripsi. † Radherius Podelbrunniensis aecclesiae episcopus interfui et subscripsi.  † Megingaudus Eihstatensis episcopus interfui et subscripsi. Bernuuardus Hildinisheimensis episcopus interfui et subscripsi. † Lambertus Constantiensis episcopus interfui et subscripsi. † Arnolfus Halberstatensis interfui et subscripsi. † Odalricus Curiensis episcopus interfui et subscripsi. † Burchardus Uuormaciensis episcopus interfui et subscripsi. † Uuerinharius Argentinensis episcopus interfui et subscripsi. † Uualtherius Spirensis episcopus unterfui et subscripsi. † Brun Augustensis episcopus interfui collaudavi et subscripsi. † Liudolfus Treuerensis archiepiscopus interfui et subscripsi. † Berahtoldus Tollensis episcopus interfui et subscripsi. † Heimo Uuirdunensis episcopus interfui et subscripsi. † Hartuuigus Iuuauensis archiepiscopus interfui et subscripsi. † Cristianus Patauiensis episcopus interfui et subscripsi. †  Gebehardus Radesponensis episcopus interfui et subscripsi. † Egilbertus Frigingensis episcopus interfui et subscripsi. † Adalbero Brixiensis episcopus interfui et subscripsi. † Heribertus archiepiscopus Coloniensis interfui ad votum sinodi et subscripsi.  Suidgerus Mimigarduordensis episcopus interfui et subscripsi. † Ansfridus Traiectensis episcopus interfui et subscripsi. † Teodricus Mindensis episcopus interfui et subscripsi. † Thietmarus episcopus Osneburcgensis interfui et subscripsi. †  † Dagino archiepiscopus Magedeburcgensis interfui et subscripsi. † Hildiuuardus Citicensis episcopus interfui et subscripsi.  Burchardus archiepiscopus Laudunensis interfui et subscripsi. † Baldolfus archiepiscopus Tarentasiensis interfui et subscripsi. †   † Anastasius Ungrorum archiepiscopus interfui et subscripsi. Adalbero Basilensis interfui et subscripsi. † Hugo Genuensis subscripsi. Heinricus Lausonensis subscripsi. †  Eckehardus Slesuuigensis subscripsi. † Albericus Cumanus episcopus interfui et subscripsi. † Richolfus Tergestinensis eclesie episcopus †.

Quelle:

BRESSLAU, H. u. HOLTZMANN, R. (Hrsg.) : Die Urkunden Heinrichs II. In: Die Urkunden der deutschen Könige u. Kaiser. (Monumenta Germaniae historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Dritter Band: Die Urkunden Heinrichs II. und Arduins. Hannover: Hahn, 1900 -1903; S. 169-172 (Nr. 143).

Weiter