Kaiser
Heinrich gründet 1007 das Bistum Bamberg
|
Am
1. November des Jahres 1007 gelingt es König Heinrich II. (ab 1014 Kaiser), auf
einer von ihm einberufenen Synode den 35 anwesenden Bischöfe die Zustimmung zu
seinem lange gehegten Plan der Gründung eines Bistums Bamberg abzuringen. Die
mitanwesende Königin Kunigunde verzichtete zu Gunsten des neuen Bistums auf ihre
"Morgengabe" Bamberg, die ihre Versorgung als Witwe sichern sollte. Noch
heute werden die Beweggründe des Königspaares kontrovers diskutiert. So sollte
wegen der Kinderlosigkeit Gott als Erbe eingesetzt werden. Zu diesem religiösen
Motiv kommen aber wohl auch politische Überlegungen zur Stärkung des
Reichskirchentums. Außerdem konnte durch die fränkische Kolonisation des
Obermaingebietes eine rasche Assimilation der hier siedelnden Slawen herbeigeführt
werden. Auch ließ sich das nach der Entmachtung des Markgrafen Heinrich von
Schweinfurt entstandene Machtvakuum leicht füllen.
|
|
Im
Vorfeld der Synode hatte sich König Heinrich bereits die Einwilligung des Papstes
Johannes XVIII. (1003-1009) gesichert. Bischof Heinrich I. von Würzburg
(996-1018) musste zu Gunsten des neuen Bistums auf große Gebiete verzichten;
die zugesicherte Erzbischofswürde erhielt er nie, sondern sie ging 800 Jahre
später bei der Neuordnung der bayerischen Bistümer ausgerechnet an Bamberg.
Der König entschädigte Bischof Heinrich jedoch materiell und sorgte so für
Frieden.
|
|
Mindestens
35 Bischöfe versammelten sich zur Gründungssynode des Bistums Bamberg in
Frankfurt. Die Karte zeigt die Herkunftsorte der Bischöfe und dokumentiert die
überregionale Bedeutung, die der Gründung des Bistums Bamberg beigemessen wurde. |
|
Bischof
Thietmar von Merseburg (975-1018)
beschreibt in seinem 1012 begonnenen "Chronicon" die Vorgänge auf der
Frankfurter Synode:
|
|
30.
Pacificatis tunc partibus hiis generaliter concilium in Fronkenevordi a rege ponitur,
et hoc ab omnibus Cisalpinis antistitibus visitatur.
|
|
Causam
vero precedentem, lector, auribus accipe! Rex a puero quandam suimet civitatem,
Bavanberg nomine, in orientali Francia sitam, unice dilectam pre caeteris excoluit
et uxore ducta eandem ei in dotem dedit. Postquam autem ad regni curam divina
miseratione promovetur, semper tacita mente ibidem episcopatum construere gestit.
Sed quia, ut Flaccus testatur, dimidium facti, qui cepit, habet, novam ibi inchoat
aecclesiam cum criptis duabus et perficit. Omnia autem, quae ad divinum pertinuit
misterium, paulatim congregans, Heinricum Wirciburgiensem episcopum sibi multum
familiarem, ut proposito animi suimet asspirare voluisset parrochiamque in pago, qui
a Radinzca fluvio nomen sortitur, positam concederet sibi concambio vendicandam,
sepe rogavit. Dilecti senioris iustas peticiones presul benigne suscipiens, ea
racione consensit, ut pallium suae permittens aecclesiae Bavenbergiensem sibi
subderet pastorem; hocque baculo suimet regi dato et quodam predio pro commutatione
prefata tradito clam firmavit. Cum vero se archipresulatum nullatenus adipisci posse
sentiret, promissa complere rennuens ad concilium vocatus supramemoratum venire
noluit.
|
|
31.
Consedentibus ibidem ordine archiepiscopis cum omnibus suimet suffraganeis rex
humotenus prosternitur et a Willigiso antistite, in cuius diocesi sinodus habebatur,
elevatus cunctis presentibus talia fatur: 'Ob recompensationem futuram Christum
heredem elegi, quia in sobole acquirenda nulla spes remanet mihi, et, quod precipuum
habui, me ipsum cum modo acquisitis seu adquirendis in sacrifitium Patri ingenito
iam dudum secreto mentis optuli. Episcopatum in Bavanbergê cum licencia antistitis
mei facere hactenus concupivi et hodie iustum hoc perficere volo desiderium. Ob hoc
serenissimam vestrimet interpello pietatem, ne absencia eius, qui apud me voluit
obtinere, quod mihi non licuit huic concedere, propositum voluntatis meae queat
impedire, cum in baculo eius mutuae confirmacionis signo clarescat, hunc non propter
Deum, sed ob dignitatis nullatenus adipiscendae dolorem fugisse. Moveat omnium corda
presentium, quod per ambitionem suam sanctae matris aecclesiae augmentum anullare
cum nuigerula legatione presumit. Ad haec firmiter constituenda contectalis meae
presentis et unici fratris et coheredis mei larga benignitas asspirat, et sibi
placita adimplecione hiis me eadem restituere uterque pro certo sciat. Si quando
autem episcopus venire et promissa dignatur suscipere, paratum me ad omne, quod
vobis bonum videtur, procul dubio inveniet.
|
|
32.
Finitis talibus alloquiis, Beringerus, antistitis, Heinrici capellanus, surrexit, propter
timorem regis seniorem suum huc non venisse et detrimentum aecclesiae sibi a Deo commissae
in aliquo fieri numquam laudasse testatus, et obsecrat cunctos presentes per Christi
amorem, ne talia fieri absente eo futurum sibi in exemplum paterentur. Privilegia eiusdem
ibi alta voce recitantur. Inter haec quocies rex anxiam iudicum sententiam nutare
prospexit, toties prostratus humiliatur. Tandem archiantistite Willigiso, quid de hiis
faciendum foret, iudicio perscrutanti Tagino primus respondit, haec tunc secundum regis
eloquium legaliter fieri posse. Cunctis presentibus eius sermonem tunc affirmantibus et
subscribentibus, Everhardo tunc cancellario cura pastoralis a rege committitur, et hic a
prefato archipresule eodem die consecratur. Post haec autem Heinricus antistes auxilio
confratris Hiriberti regis gratiam et adimplecionem sibi placitam acquisivit.
HOLTZMANN, R. (Hrsg.):
Monumenta Germaniae historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum
et quingentesimum. Band IX: Thietmari Merseburgensis episcopi chronicum (Die Chronik des
Bischofs Thietmar von Merseburg und ihre Korveier Überarbeitung). Berlin: Weidmann, 1935;
S. 310 u. 312 bzw. 311 u. 313. (Codex 1, Lib. VI, fol. 111-112')
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Das einzige erhaltene
Originalprotokoll
einer Reichssynode des 11. Jahrhunderts stammt von der Frankfurter Synode. Es enthält am
Schluss die Namen und Unterschriftsformeln der anwesenden Bischöfe, die ihre Zustimmung
mit einem Kreuz bestätigten:
Anno dominicae
incarnationis MVII, indictione V, kal. nov., regnante piissimo ac serenissimo Heinrico
secundo, anno regni sui VI, pro statu et augmento sanctae matris aecclesiae in loco
Frankonofurt dicto magna synodus habita est et celebrata. Nam idem rex Heinricus magnus et
pacificus, ut in deum erat credulus et in homines pius, dum alta mentis deliberatione
sepenumero cogitaret, in quo deum sibi maxime placaret, summa inspirante divinitate
cogitando disposuit, ut deum sibi heredem eligeret et conscriberet et episcopatum in
honorem sancti Petri principis apostolorum in quodam suae paternae hereditatis loco
Babenberc dicto ex omnibus suis rebus hereditariis construeret, ut et paganismus Sclauorum
destrueretur et christiani nominis memoria perpetualiter inibi celebris haberetur. Sed dum
parroechiam ad eundem locum respicientem non haberet et sanctum pentecosten in eodem sui
regni anno VI. Mogontiae celebraret, quandam partem Vuirciburgensis dioceseos, comitatum
videlicet Ratenzgouui dictum et quandam partem pagi Volcfelt dicti inter fluvios Vraha et
Ratenza sitam, ab Heinrico Vuirciburgensi episcopo firma ac legali commutatione acquisivit,
tradens econtra Vuirciburgensi aecclesiae CL mansos in vico Meinungun dicto et in
adproxime iacentibus locis, hoc consentientibus et perspicientibus venerabilibus patribus,
inprimis videlicet Vuirciburgensis aecclesiae episcopo Heinrico et Vuilligiso reverendo
archiepiscopo Mogontino et Burchardo Vuormaciensi et Vualthero Spirensi et Vuerinhariio
Strazburgensi et Adalberone Basilensi et Lanberto Constantiacensi et Odalrico Curiensi et
Liudolfo archiepiscopo Treuerensi et Theodorico Mettensi et Berahtoldo Tollensi et Heimone
Virdunensi et Hereberto archiepiscopo Coloniensi et Notkero Leodicensi et Eraluuino
Kameracensi et Daginino archiepiscopo Magideburgensi et Hildolfo Mantuano. Gloriosissimus
vero rex Heinricus tunc voti compos effectus pari supra dictorum patrum consultu duos suis
ex capellanis, Albericum videlicet et Ludouuikum, adiunctis Heinrici Vuirciburgensis
episcopi literis, Romam usque direxit, quatinus hic bene incepta in melius proficerent
auctoritate Romana. Romanus vero pontifex et universalis papa Iohannes precatorias
predicti Heinrici episcopi literas inspiciens et piissimi regis Heinrici devotioni
congaudens, habita in sancti Petri basilica sinodo, pro confirmando Babenbergensi
episcopatu pruilegium fecit conscribi et apostolica auctoritate corroborari, universis
Galliae et Germaniae episcopis rescribens, ut et ipsi pari communique auctoritate eundem
episcopatum corroborarent et confirmarent. Quod videlicet privilegium venerabiles patres
in supra dicto Frankonofurt habito generali concilio consistentes summa veneratione
legendo suscipientes et apostolicê auctoritati obendientes devotis mentibus subscribendo
unanimiter laudaverunt communiterque corroboraverunt.
† Willigisus sancte
Mogontiensis aecclesiae archiepiscopus, qui eidem synodo vice Romanae aecclesiae
presidebam, conlaudavi et subscripsi. † Radherius Podelbrunniensis aecclesiae episcopus
interfui et subscripsi. † Megingaudus Eihstatensis episcopus interfui et
subscripsi. Bernuuardus Hildinisheimensis episcopus interfui et subscripsi. † Lambertus
Constantiensis episcopus interfui et subscripsi. † Arnolfus Halberstatensis interfui et
subscripsi. † Odalricus Curiensis episcopus interfui et subscripsi. † Burchardus
Uuormaciensis episcopus interfui et subscripsi. † Uuerinharius Argentinensis episcopus
interfui et subscripsi. † Uualtherius Spirensis episcopus unterfui et subscripsi. †
Brun Augustensis episcopus interfui collaudavi et subscripsi. † Liudolfus Treuerensis
archiepiscopus interfui et subscripsi. † Berahtoldus Tollensis episcopus interfui et
subscripsi. † Heimo Uuirdunensis episcopus interfui et subscripsi. † Hartuuigus
Iuuauensis archiepiscopus interfui et subscripsi. † Cristianus Patauiensis episcopus
interfui et subscripsi. † Gebehardus Radesponensis episcopus interfui et
subscripsi. † Egilbertus Frigingensis episcopus interfui et subscripsi. † Adalbero
Brixiensis episcopus interfui et subscripsi. † Heribertus archiepiscopus Coloniensis
interfui ad votum sinodi et subscripsi. Suidgerus Mimigarduordensis episcopus
interfui et subscripsi. † Ansfridus Traiectensis episcopus interfui et subscripsi. †
Teodricus Mindensis episcopus interfui et subscripsi. † Thietmarus episcopus
Osneburcgensis interfui et subscripsi. † † Dagino archiepiscopus
Magedeburcgensis interfui et subscripsi. † Hildiuuardus Citicensis episcopus interfui et
subscripsi. Burchardus archiepiscopus Laudunensis interfui et subscripsi. †
Baldolfus archiepiscopus Tarentasiensis interfui et subscripsi. † †
Anastasius Ungrorum archiepiscopus interfui et subscripsi. Adalbero Basilensis interfui et
subscripsi. † Hugo Genuensis subscripsi. Heinricus Lausonensis subscripsi. † Eckehardus
Slesuuigensis subscripsi. † Albericus Cumanus episcopus interfui et subscripsi. †
Richolfus Tergestinensis eclesie episcopus †.
BRESSLAU,
H. u. HOLTZMANN, R. (Hrsg.) : Die Urkunden Heinrichs II. In: Die Urkunden der
deutschen Könige u. Kaiser. (Monumenta Germaniae historica inde ab anno Christi
quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum. Dritter Band: Die
Urkunden Heinrichs II. und Arduins. Hannover: Hahn, 1900 -1903; S. 169-172 (Nr.
143).
|
|